اهمیت ماده ۱۹۰ قانون مدنی در قراردادها به چه دلیل است؟ شاید شما هم در زمان عقد قرارداد از خود پرسیده‌اید که آیا همه شرایط قانونی رعایت شده است؟ ماده 190 قانون مدنی دقیقاً همان موردی است که برای تضمین اعتبار هر قرارداد باید به آن توجه کنید. این ماده شرایط ضروری برای صحت هر قرارداد را مشخص کرده است. اما چرا رعایت این شرایط برای شما مهم است؟ در ادامه، به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم که چه نکاتی در این ماده نهفته است و چگونه می‌توانید با آگاهی از آن، قراردادهایی بدون مشکل و با اعتبار قانونی تنظیم کنید.
ماده ۱۹۰ قانون مدنی چه می گوید؟
ماده ۱۹۰ قانون مدنی یکی از اساسی‌ترین اصول حقوقی در ایران به شمار می‌آید که شرایط لازم برای اعتبار یک معامله را تعیین می‌کند. این ماده به‌طور دقیق و روشن چهار شرط کلیدی را برای صحت هر قرارداد مشخص کرده و عدم رعایت این شروط می‌تواند اعتبار معامله را زیر سوال ببرد.
این شرایط عبارتند از:
- قصد و رضایت طرفین: توافق باید با نیت واقعی و رضایت کامل طرفین انجام شود.
- صلاحیت قانونی طرفین: هر یک از طرفین باید صلاحیت و توانایی قانونی برای انجام معامله داشته باشند.
- موضوع مشخص معامله: چیزی که معامله بر سر آن انجام می‌شود باید معین و واضح باشد.
- مشروعیت هدف معامله: جهت و هدف معامله باید قانونی و مطابق با مقررات باشد.
درمورد ماده ۱۴۸ قانون ثبت بخوانید!
تفسیر بندهای ماده ۱۹۰ قانون مدنی
ماده ۱۹۰ قانون مدنی، اصول چهارگانه‌ای را برای اعتبار یک قرارداد مشخص می‌کند. اگر هر یک از این اصول رعایت نشود، قرارداد از نظر قانونی معتبر نخواهد بود. در ادامه، هر یک از این اصول را به زبان ساده توضیح می‌دهیم:
بند ۱ ماده 190 قانون مدنی؛ قصد و رضایت طرفین
برای اینکه یک قرارداد به‌درستی منعقد شود، طرفین باید هم قصد و هم رضایت واقعی داشته باشند. این یعنی دو طرف قرارداد باید کاملاً آگاهانه و با اراده آزاد، تصمیم به انعقاد قرارداد بگیرند. اگر کسی نداند قراردادی که امضا می‌کند چیست، یا تحت فشار یا در حالت غیرعادی (مثلاً مستی) قراردادی را امضا کند، این قرارداد از نظر قانونی باطل است.
علاوه بر قصد، طرفین باید درک مشترکی از موضوع قرارداد داشته باشند. برای مثال، اگر یک نفر بخواهد زمینی را بفروشد و طرف مقابل بخواهد آن را اجاره کند، به دلیل تفاوت در قصد، قرارداد معتبر نیست.
رضایت نیز یکی دیگر از ارکان قرارداد است. اگر شخصی ابتدا رضایت نداشته باشد اما بعدها با معامله موافقت کند، عقد قرارداد معتبر خواهد بود.
بند ۲ ماده 190 قانون مدنی؛ صلاحیت قانونی طرفین
طبق بند ۲ ماده 190 قانون مدنی، طرفین یک قرارداد باید از صلاحیت قانونی یا همان اهلیت برخوردار باشند. اهلیت به معنای داشتن شرایط قانونی مانند: بلوغ، عقل و رشد است. بدون این شرایط، قرارداد اعتبار نخواهد داشت و باطل محسوب می‌شود.
برای مثال، اگر فردی با یک کودک یا شخصی مجنون معامله‌ای انجام دهد، این قرارداد به دلیل فقدان توانایی و صلاحیت طرف مقابل، از نظر قانونی فاقد اعتبار خواهد بود. قانون‌گذار با تأکید بر این اصل، از انعقاد قراردادهای ناعادلانه و سوءاستفاده احتمالی جلوگیری می‌کند.
برای اطلاعات بیشتر مطالعه کنید: اثبات مالکیت با کپی قولنامه
بند ۳ ماده 190 قانون مدنی؛ موضوع مشخص معامله
طبق بند ۳ ماده 190 قانون مدنی، موضوع معامله باید مشخص، معلوم و دارای ارزش قانونی باشد. یعنی طرفین باید دقیقاً بدانند چه چیزی را معامله می‌کنند و این موضوع باید منفعت عقلانی و مشروع داشته باشد.
اگر فروشنده‌ای تنها بگوید «یکی از خودروهایم را فروختم» یا بدون تعیین مشخصات کالایی مانند فرش، قرارداد ببندد، این معامله به دلیل ابهام باطل است. همچنین، معامله چیزی که منفعت قانونی ندارد، مثل تریاک، معتبر نیست. علاوه بر این، فروشنده باید توانایی تحویل موضوع معامله را داشته باشد. مثلاً اگر کسی ۵۰ کیلوگرم عسل کوهی بفروشد اما امکان تحویل آن را نداشته باشد، معامله باطل خواهد بود. شفافیت موضوع معامله، یکی از مهم‌ترین ارکان صحت قرارداد است.
بند ۴ ماده 190 قانون مدنی؛ مشروعیت هدف معامله
بر اساس بند چهارم ماده 190 قانون مدنی، هدف معامله باید مشروع و قانونی باشد. هرچند ذکر هدف در قرارداد الزامی نیست، اما اگر تصریح شود، نباید مخالف قانون باشد. در غیر این صورت، معامله باطل است.
فرض کنید کسی خودرویی بخرد تا از آن برای حمل مشروبات الکلی استفاده کند. اگر این هدف را هنگام عقد قرارداد بیان نکند، معامله صحیح است، اما در صورت تصریح، قرارداد به دلیل غیرقانونی بودن هدف باطل خواهد بود.
همچنین، اگر شخصی برای فرار از پرداخت بدهی، به‌صورت صوری اموال خود را به دیگری منتقل کند، این معامله به دلیل نداشتن هدف مشروع و قانونی، باطل است.در نهایت، مشروعیت هدف معامله یکی از اصول مهمی است که تضمین‌کننده سلامت و اعتبار قراردادهاست.
نکات مهم درباره ی ماده 190 قانون مدنی
ماده 190 قانون مدنی چهار شرط اساسی برای صحت معاملات تعیین کرده است. اگر تمامی این شروط رعایت شوند، معامله قانونی و صحیح خواهد بود و اگر یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند، می‌توان با استناد به این قرارداد از طریق دادگاه خواستار اجرای آن شد.
اما در صورتی که هر یک از این شرایط وجود نداشته باشد، قرارداد باطل یا غیر نافذ خواهد بود. به عبارت دیگر، اگر قصد، اهلیت، موضوع یا جهت معامله مشروع نباشد، هیچ عقدی به‌طور صحیح شکل نگرفته و قرارداد هیچ‌گونه اثر حقوقی ندارد.
در برخی موارد، مانند قراردادهای فضولی یا معاملات اشخاص فاقد صلاحیت (صغیر ممیز یا سفیه)، حتی اگر قرارداد از ابتدا صحیح نباشد، می‌تواند «غیر نافذ» تلقی شود. در این حالت، با رضایت طرفین یا تایید ولی قهری، قرارداد نافذ می‌شود و آثار حقوقی به آن تعلق می‌گیرد.
سخن پایانی
ماده 190 قانون مدنی به‌وضوح شرایط اساسی صحت قراردادها را مشخص کرده است. رعایت این شرایط تضمین می‌کند که یک قرارداد قانونی، معتبر و قابل اجرا باشد. بنابراین، اگر قصد انعقاد قرارداد دارید، حتماً به این اصول توجه کنید تا از بروز مشکلات قانونی جلوگیری شود. در صورت هرگونه ابهام یا نیاز به مشاوره، بهتر است با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا قرارداد شما از نظر قانونی کاملاً صحیح و ایمن باشد.
