وقتی یک زندگی مشترک به جایی می‌رسد که زن دیگر نه علاقه‌ای دارد و نه توان تحمل حضور همسرش را، قانون راهی به نام طلاق خلع پیش پای او گذاشته است؛ راهی که اگرچه ساده به نظر می‌رسد، اما پیچیدگی‌ها و شرایط خاص خودش را دارد. در ادامه، با مهم‌ترین نکاتی که هر زنی باید درباره این طلاق بداند، آشنا می‌شوید.
مفهوم طلاق خلع بر اساس قانون مدنی
در نظام حقوقی ایران، طلاق به عنوان پایان رسمی و قانونی پیوند زناشویی، دارای اقسام مختلفی است که هر یک از منظر شرایط، آثار و نحوه اجرا، تفاوت‌هایی بنیادین با یکدیگر دارند. یکی از اقسام ویژه و کاربردی طلاق در قانون مدنی، طلاق خلع است که در کنار آن، طلاق مبارات نیز مطرح می‌شود. آگاهی دقیق از تفاوت‌های این دو نوع طلاق، برای هر فرد علاقه‌مند به مباحث حقوق خانواده ضروری است.
بر اساس ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی:
«طلاق خلع آن است که زن، به دلیل کراهتی که نسبت به شوهر خود دارد، مالی را به وی می‌بخشد تا او را به طلاق راضی کند؛ این مال می‌تواند معادل مهریه، کمتر یا بیشتر از آن و یا خود مهریه باشد.»
بنابراین، طلاق از نوع خلع زمانی اتفاق می‌افتد که زن از ادامه زندگی با شوهر خود احساس نارضایتی یا بیزاری دارد و برای پایان دادن به این رابطه، مالی را (که اصطلاحاً «فدیه» نام دارد) به شوهر می‌دهد تا او را ترغیب به طلاق کند. نکته مهم این است که زن در این نوع طلاق، نقش فعالی در تحقق جدایی دارد و با گذشت از بخشی یا تمام حقوق مالی خود، رضایت شوهر را برای اجرای صیغه طلاق جلب می‌نماید.
در کنار طلاق خلع، قانون‌گذار نوع دیگری از طلاق به نام طلاق مبارات را نیز پیش‌بینی کرده است که تفاوت اصلی آن با طلاق خلع در منشأ کراهت و حدود مالی است که زن می‌تواند به شوهر بدهد.
در طلاق خلع، کراهت صرفاً از سوی زن است، در حالی که در طلاق مبارات، هر دو طرف (زن و شوهر) از ادامه زندگی مشترک ناراضی بوده و متقابلاً نسبت به یکدیگر احساس بیزاری دارند. به همین دلیل، در طلاق مبارات، شوهر نیز آمادگی بیشتری برای جدایی دارد.
شرایط تحقق طلاق خلع از نظر قانون مدنی ایران
قانون‌گذار در ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی، شرایطی برای تحقق طلاق خلع مقرر داشته است که در ادامه، به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
۱. وجود کراهت جدی و واقعی از سوی زن
نخستین و اساسی‌ترین شرط، آن است که زن از شوهر خود به‌گونه‌ای ناراضی و بیزار باشد که ادامه زندگی مشترک را برای خود غیرقابل تحمل بداند. این کراهت باید به‌صورت جدی، واقعی و غیرصوری باشد و صرف ادعای زوجه کافی نیست، بلکه این احساس باید در حدی باشد که او حاضر شود برای رهایی از این زندگی، امتیاز مالی به شوهر اعطا کند.
۲. بذل مال از سوی زن برای جلب رضایت شوهر
عنصر دوم، بذل مالی از سوی زن در ازای طلاق است. در اینجا، زن به‌منظور راضی کردن شوهر به اجرای صیغه طلاق، مالی را که اصطلاحاً «فدیه» نام دارد، به وی می‌بخشد. این بذل مال، نشانه جدیت زن در درخواست طلاق است.
۳. عدم محدودیت در میزان مال بخشیده‌شده
ویژگی مهم دیگری که این طلاق را از طلاق‌های دیگر متمایز می‌کند، عدم محدودیت در مقدار مالی است که زن می‌تواند به شوهر ببخشد. بر اساس قانون، این مال ممکن است:
- عین مهریه باشد
- معادل مهریه باشد
- کمتر از مهریه باشد
- یا حتی بیشتر از آن باشد
آیا امکان رجوع در طلاق خلع وجود دارد؟
در نظام حقوقی ایران، طلاق از نوع خلع در زمره‌ی طلاق‌های بائن قرار دارد، به این معنا که شوهر پس از اجرای صیغه طلاق، در ایام عده، حق رجوع به زن را نخواهد داشت. این قاعده در بند ۳ ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی تصریح شده است که طلاق خلع و مبارات را مادامی که زن نسبت به مالی که به شوهر بذل کرده رجوع نکرده باشد، بائن دانسته است.
بر این اساس، اصل بر غیرقابل رجوع بودن طلاق خلع است. اما یک استثنای مهم وجود دارد: اگر زن در دوران عده، از بذل مال منصرف شود و به عوض پرداخت‌شده رجوع کند، وضعیت حقوقی تغییر می‌کند. در این صورت، این طلاق از بائن به رجعی تبدیل شده و در چنین حالتی، شوهر نیز حق رجوع به زن را در ایام عده خواهد داشت.
به‌بیان دیگر، رجوع زن به عوض، در حکم بازگرداندن طلاق به حالت رجعی است و امکان رجوع مرد را نیز به‌دنبال دارد.
سخن پایانی
طلاق خلع، راهکاری قانونی برای پایان دادن به زندگی زناشویی در شرایطی است که زن به دلیل احساس ناراحتی، ناسازگاری یا بی‌میلی شدید، دیگر تمایلی به ادامه زندگی با شوهر خود ندارد. در این نوع طلاق، زن با بذل مالی که می‌تواند بخشی از مهریه یا مبلغی دیگر باشد رضایت شوهر را برای جدایی جلب می‌کند.
اگرچه این نوع طلاق در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما از نظر حقوقی دارای آثار مهم و گاه غیرقابل بازگشت است؛ به‌ویژه در زمینه اسقاط مهریه و حقوق مالی که در صورت عدم آگاهی، ممکن است برای همیشه از بین برود. بی‌توجهی به این نکات می‌تواند تصمیمی احساسی را به پشیمانی دائمی تبدیل کند اگر در چنین شرایطی قرار دارید یا با پرسش‌های حقوقی روبرو هستید، مشاوره با وکیل متخصص بهترین مسیر برای حفظ حقوق و گرفتن تصمیمی سنجیده و قانونی است.
سوالات متداول
۱.آیا برای گرفتن طلاق خلع باید تمام مهریه را ببخشیم؟
خیر، زن می‌تواند هر مقدار مالی، از جمله بخشی از مهریه یا حتی مبلغی کمتر یا بیشتر از آن را به شوهر بذل کند تا رضایت او برای طلاق جلب شود.
۲.اگر مرد راضی به طلاق نباشد، آیا امکان طلاق از نوع خلع وجود دارد؟
در طلاق خلع، اصل بر رضایت مرد است و بدون آن معمولاً حکم صادر نمی‌شود؛ مگر در موارد خاص و با اثبات شرایط سخت زندگی (عسر و حرج) که در برخی آراء استثنائاً پذیرفته شده است.
۳.اگر مرد بدون اجازه همسر اول، زن دوم را صیغه کند و همسر اول شکایت کند، آیا می‌تواند با استناد به این موضوع، طلاق خلع بگیرد و مهریه کامل را مطالبه کند؟
بله، مهریه در هر حال حق زن است و قابل مطالبه به‌صورت کامل می‌باشد. همچنین اگر زن بتواند ازدواج مجدد بدون اذن را در دادگاه اثبات کند، ممکن است دادگاه با استناد به عسر و حرج، حکم طلاق صادر کند؛ البته این طلاق الزاماً خلع نخواهد بود و تشخیص نوع طلاق با دادگاه است.
