مطابق ماده 27 قانون مدنی، اموالی که در مالکیت شخصی نیستند و بلااستفاده هستند زمین موات نامیده می‌شوند. برای اینکه با مفهوم قانون تشخیص اراضی موات آشنا شویم باید بدانید موات به معنای چیزی است که روح ندارد و زمین‌هایی که صاحب نداشته باشند و کسی ادعای مالکیت آن را نداشته باشند با عنوان زمین موات شناخته می‌شوند.
زمین‌هایی که با شن و ماسه پوشیده شده باشد یا انواع درختان روی آن کاشته شده باشد یا درختان روی زمین را گرفته باشد و جای هیچ بهره‌برداری نداشته باشند تحت عنوان اراضی موات شناخته می‌شوند. مالکیت این زمین‌ها که معطل و بی‌استفاده هستند جای بررسی دارد.
تعریف قانون تشخیص اراضی موات
اگر دنبال تعریف دقیقی از زمین موات هستید باید بدانید در قانون هیچ تعریف مشخص و دقیقی از زمین موات ارائه نشده است و به طور معمول این زمین‌ها مترادف با زمین بایر تعریف می‌شدند. اما در ماده 27 قانون مدنی تصریح شده زمین موات جزو املاکی است که در مالکیت شخص قرار ندارد.
البته باید دقت داشته باشید که اراضی موات به دو دسته اراضی موات شهری و غیر شهری تقسیم می‌شوند. مطابق قانون اراضی موات، موات شهری زمین‌هایی بدون سابقه احیا و عمران هستند که داخل محدوده ی شهر و شهرک قرار دارند. اما زمین‌های موات غیر شهری و روستایی به مناطقی گفته می‌شود که داخل روستاها قرار دارند و سابقه بهره‌برداری و عمران ندارند؛ در واقع این زمین‌ها بکر و دست نخورده هستند و تحت عنوان زمین موات روستایی شناخته می‌شوند.
تقسیم‌بندی دیگری که درباره زمین‌های موات ارائه می‌شود به صورت زیر است:
1_ موات اصلی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قانونی درباره زمین‌های عمومی ثبت نشده است. اسنادی هم که درباره مالکیت زمین‌های موات وجود داشت از درجه اعتبار ساقط شد و این زمین‌ها به مالکیت دولت درآمد. بنابراین زمین‌های موات اصلی زمین‌هایی هستند که احیا مسبوق نباشند و احراز آنها مشکل باشد.
2_ موات عارضی
موات عارضی نوع دیگری از زمین‌های موات، زمین‌هایی هستند که در ابتدا آباد بودند، اما به مرور زمان خرابی و آسیب برای آنها اتفاق افتاده است. به طوریکه زمین قدیمی و خرابی که آثار نهر در آن مشاهده می‌شود، مشخص است پیش از این آباد بوده اما در حال حاضر خراب شده است.
نحوه تشخیص اراضی موات
یکی از سوالات متداولی که درباره قانون اراضی موات مطرح است، نحوه تشخیص این زمین‌ها است. بهتر است بدانید مسئولیت تشخیص این زمین‌ها به عهده کارشناسان دادگستری است و شامل مراحل زیر است:
1_ نقشه‌برداری ثبتی از عرصه ملک
یکی از مراحل تشخیص زمین در قانون اراضی موات، نقشه‌برداری ثبتی از عرصه ملک است. برای این اقدام لازم است کارشناسان با تیم حرفه‌ای نقشه‌برداری به محل اعزام شوند و از منطقه نقشه تهیه کنند تا بتوانند امکان بهره‌برداری از زمین را مورد سنجش قرار دهند.
2_ تهیه جانمایی ملک روی عکس هوایی
اقدام مهمی که برای بالا بردن دقت کار هنگام نقشه‌برداری توسط کارشناسان انجام می‌شود استفاده از عکس‌های ارتوفتو است. این عکس‌ها مختصات عرصه ملک را به طور کامل روی تصویر مشخص می‌کنند.
همچنین برای اینکه هنگام نقشه برداری از زمین ترازیابی به سادگی انجام شود، می‌توان از نرم‌افزارهای مختلفی استفاده نمود. ترازیابی انواع مختلفی دارد که ساده‌ترین آن، ترازیابی مستقیم است. در ترازیابی‌های غیر مستقیم با ترازیابی مثلثاتی انجام می‌شوند که ارتفاع را به طور دقیق اندازه‌گیری می‌کنند.
نحوه ابطال سند اراضی موات
اما سوال مهمی که لازم است پاسخ دقیقی برای آن اعلام کنیم این است که چگونه سند اراضی موات را باطل کنیم تا بعدا به مشکل نخوریم. بهتر است بدانید بعد از تشخیص زمین در قانون اراضی موات ممکن است شخص ثالثی به عنوان ذینفع شناخته شود و قصد اعتراض داشته باشد. در این صورت برای باطل کردن سند رسمی نیازی به طرح دعوا وجود ندارد.
مطابق تبصره 1 ماده 9 قانون، وقتی شخصی نسبت به حکم در مورد زمین‌های کشاورزی اعتراض دارد، هر زمان که بخواهد می‌تواند اعتراض خود را ثبت کند. در واقع هیچ محدودیت زمانی خاصی برای اعتراض تعریف نشده است.
نکته دیگری که لازم است بدانید این است که بعد از رسیدگی به اعتراضات و وارد بودن اعتراضات، اراضی تحت عنوان مستثنیات قرار می‌گیرند. پس دولت وظیفه دارد زمین‌ها را به صاحبانش برگرداند. همچنین در صورتی که امکان تحویل دادن زمین فراهم نباشد این امکان وجود دارد که با رضایت مالکان زمینی به عنوان جایگزین زمین قبلی یا مبلغی به ارزش آن پرداخت شود.
الهام قاسمی وکیل پایه یک دادگستری در تهران
